مسجد جامع عتیق شیراز

شهر شیراز بناهای تاریخی مهمی دارد که هرکدامش ارزش بسیاری برای ایرانی ها دارد از مهم ترین جاهای دیدنی شیراز مسجد جامع عتیق شیراز را نام می بریم این مسجد اهمیت زیادی برای مردم شیراز دارد و داستان های تاریخی زیادی را پشت سر گذاشته است.باور های زیادی در بین مردم در مورد این مسجد شگفت انکیز وجود دارد اگر میخواهید با این مسجد بیشتر اشناشوید با شیرازی شو همراه باشید.

مسجد جامع عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق شیراز به مسجد ادینه یا جمعه معروف میباشد که  در سال ۲۸۱ هجری قمری در زمان صفاریان با دستان عمر لیث صفاری ساخته شد و از قدیمی ترین مساجد ساخته شده در شیراز میباشد این مسجد در دوره های مختلف تاریخی مرمت شده است که از جمله این دوره ها می توان به اتابکان،تیموریان و صفویان اشاره کرد.بنابر شواهد تاریخی،این مسجد در بنایی قدیمی که شاید آتشکده بوده ساخته شده است.مسجد عتیق شیراز یک جاذبه مذهبی در شهر شیراز میباشد که  که در طول تاریخ نقش اجتماعی و سیاسی نیز داشته است.حتی حافظ شیرازی بر اساس باورهای مردمی آمده و از این مسجد دیدن کرده و در آنجا فعالیت داشته است مسجد جامع عتیق دارای 6 در در اضلاع مختلف است اما مهمترین ورودی آن در ضلع شمالی مسجد است که در دوره صفویه مرمت شده است نام این درب دوازده امام میباشد که سر در ان با کاشی مقرنس کاری شده معماری این مسجد و بخش‌های مختلف آن مثل خدای‌خانه،شبستان محراب هرکدام به نوبه خود اهمیت ویژه ی دارد.

زمان ساخته شدن مسجد عتیق شیراز

مسجد جامع عتیق شیراز قدیمی ترین مسجد شیراز و سومین مسجد قدیمی ایران است.این مسجد در زمان دومین حاکم سلسله صفاریان عمرو لیث صفاری در سال 281 هجری قمری ساخته شد در واقع همانطور که تاریخ نشان می دهد هسته ی اولیه این مسجد در زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز گذاشته شده است و تاریخ نشان می دهد که این مسجد در خرابه های یک بنای قدیمی دیگر که احتمالا آتشکده است ساخته شده است آثار مختلفی در این مسجد وجود دارد که مربوط به دوره های مختلف تاریخی است و در زمان های مختلف به مسجد اضافه شده است.در دوره اتابکان که از قرن ششم و هفتم هجری قمری بر می گردد علاوه بر بازسازی  قسمت هایی به مسجد اضافه شد شاه طهماسب و شاه عباس اول نیز بخش مهمی از مرمت را در دوره صفویه انجام دادند که در نوشته‌هایی مانند نوشته‌های دوازده امامی از آن باقی مانده است مرمت مسجد قدیم در دوره قاجار ادامه یافت و در سال 1315 بازسازی اساسی در این مسجد انجام شد.

باورهای مردم و افسانه‌های رایج مسجد عتیق شیراز

مسجد باستانی شیراز در باورهای مردم شیراز جایگاه مهمی دارد و در تاریخ و  اعتقادات این مردم جای گرفته است مثلاً مردم شیراز معتقدند اژدهای خفته عصای موسی در زیر قسمت خدایخانه مسجد میباشد.برخی معتقدند حضرت عیسی (ع) با میکائیل و اسرافیل به این مسجد نزول کرده اند.برخی دیگر نیز این مسجد را مسجد الاقصی می نامند و معتقدند که مسجد عتیق شیراز اولین قبله مسلمانان قبل از کعبه میباشد.

اگرچه بعضی از این روایات عطر و بویی افسانه ای دارند.اما برخی از آنها نیز شواهد خوبی دارند به عنوان مثال مردم بر این باورند که این مسجد قبل از تبدیل شدن به مسجد اتش خانه بوده و شواهدی نیز بر این ادعا وجود دارد.همچنین مساجد بسیاری در ایران در ویرانه های آتشکده ها ساخته شده است اعتقاد دیگر این است که این مسجد یکی از مساجد مورد علاقه شاعر بزرگ ایرانی حافظ شیرازی است و دلیلی بر رد این نظر وجود ندارد و به طور کلی با توجه به اهمیت این مسجد در دوره های مختلف تاریخ و از آنجایی که این مسجد محل جمع شدن بزرگان بوده می شود مطمئن بود که حافظ شیرازی در این مکان رفت و امد داشته است  امین احمد رازی،ادیب مطرح و مشهور قرن یازدهم در بخشی از کتاب هفت‌اقلیم،به مسجد عتیق اشاره می‌کند و ان را جایی معرفی می کندکه حافظ خود را مجبور به خواندن قرآن کرده است برخی از مورخان بر این باورند که از زمان شاه اسحاق اینجو مسئولیت دارالمصحف را به حافظ داده اند.

در مسجد عتیق شیراز چه بناهایی وجود دارند؟

در گوشه و کنار مسجد جامع عتیق شیراز،بناهای متفاوتی از دوره های مختلف وجود دارد که هر کدام ارزش،اهمیت و زیبایی خاصی دارند که در ادامه این بنا ها را معرفی میکنیم:

دارالمصحف یا خدای‌خانه مسجد عتیق

ساختمان دارالمصحف یا خدای‌خانه در سال ۷۵۲ هجری قمری در اواسط قرن هشتم به دستور «شاه اسحاق اینجو» که آخرین حاکم آل اینجو و هم‌ دوره‌ی حافظ شیرازی بود و در اواخر دوره ایلخانان بر فارس و اصفهان حکومت می کرد در بین حیاط “مسجد عتیق شیراز” ساخته شد علت نام‌گذاری این ساختمان به دارالمصحف یا خدای‌خانه  به این دلیل است که از این ساختمان برای کتابت و نگهداری قرآن استفاده می شود قرآن نویسان این کتاب آسمانی را در اینجا نوشتند و حافظان قرآن برای خواندن آن به اینجا آمدند.این عمارت تنها یک بار در سال 1315 بازسازی شد.عمارت دارالمصحف  از سنگ و گچ ساخته شده و عمارتی چهارگوش میباشد که که در هر طرف آن ستون های مدور قرار دارد در چهار طرف این عمارت ایوان‌هایی میباشد که تاقی در وسط آن قرار گرفته که از ایوان های شمالی و جنوبی دارای ورودی میباشد در این قسمت از مسجد،قرآن سی پاره از زمان شاه اسماعیل صفوی وجود دارد که نام مسجد بر روی آن نوشته شده است و امروزه این قرآن در موزه پارس شیراز نگهداری می شود.همچنین کتیبه های موجود در این بنا از نمونه های ارزشمند از هنر خطاطی ایرانی میباشد و شامل اشعار عربی به خط ثلث میباشد.نام خوشنویسی این اثر یحیی جمالی صوفی از خوشنویسان مشهور قرن هشتم است.

دروازه دوازده امام و طاق مروارید (در ضلع شمالی مسجد)

یکی از زیباترین قسمت های مسجد عتیق شیراز دروازه دوازده امام است که در ضلع شمالی مسجد قرار دارد این فضای خیره کننده با کاشی های تزیینی زیبا و نقش های مقرنسکاری تزیین شده است در بخش بالایی این درب کتیبه ای از دوره صفویه که اثر علی جوهری است تاریخ نوشته شده بر روی این کتیبه سال 1301 هجری قمری را نشان می دهد که یکی از زمان های بازسازی مسجد میباشد.کنار این درب،شبستان کوچکی وجود دارد که محراب سنگی بر روی آن آیاتی از قرآن نقش بسته است اکنون این شبستان محلی برای رسیدگی به امور مسجد عتیق شیراز شده است طاق مروارید طاق بزرگی در ضلع شمالی مسجد است و دارای دو گلدسته بزرگ و زیباست سقف این طاق‌نما دارای آجرکاری ها و مقرنس کاری زیبایی میباشد در بخش غربی این طاق دالانی وجود دارد که به درب دوارده امام می رسد و از سمت شرقی این طاق می شود به به شبستان بزرگ مسجد برسیم.

شبستان مسجد قدیم شیراز

مسجد جامع عتیق شیراز دارای چهار شبستان میباشد که برای بازدید از شبستان اصلی آن باید به سمت غرب مسجد رفت این شبستان پنج درب اهنی و یک محراب سنگی زیبا دارد همچنین در بخش جنوبی حیاط شبستان باریک دیگری وجود دارد.از کنار دروازه دوازده امام نیز می توان به شبستان قسمت شمالی مسجد دسترسی داشت شبستان چهارم نیز در ضلع شرقی مسجد است که امروزه تنها ویرانه هایی از آن وجود دارد.اما سال ها پیش در آنجا نماز خوانده می شد،و تاسال 1361 این شبستان کانون فرهنگی مسجد بود.

محراب‌های مسجد عتیق

مسجد قدیم شیراز دارای سه محراب زیبا است که از ویژگی های اصلی مسجد است در شبستان اصلی محرابی از جنس آهن و سنگ مرمر قرار دارد که کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های نفیسی آن را ارزشمندتر کرده است روی این کاشی ها با خط ثلث و نسخ احادیثی از پیامبر و سیزده آیه از قرآن نوشته شده است قسمت جنوبی مسجد نیز محراب زیبایی با مقرنس‌کاری‌های فوق‌العاده دارد در دو طرف محراب دو ستون سنگی بزرگ و زیبا قرار دارد که کاشی های آبی رنگ محراب به ایجاد فضای معنوی در مسجد کمک می کند و اینکه نزدیک این محراب منبری قدیمی با ۱۳ پله‌ی چوبی میباشد محراب بعدی در شبستان شمالی میباشد و از جنس مرمر است در کنار این محراب،کتیبه ها و نقش های زیبای کنده کاری شده وجود دارد.

معماری مسجد عتیق شیراز

در معماری مسجد عتیق شیراز هر قسمت از مسجد ویژگی خاصی دارد که در ادامه به آن می پردازیم در ضلع شمالی این مسجد (رو به قبله) دو ورودی به سمت شمال شرقی و شمال (درب دوازده امام) مسجد وجود دارد همچنین یک ایوان و شبستان هم وجود دارد چهار کتیبه با نام دوازده امام و کتیبه دیگری از علی جوهری موجود میباشد.طاق‌نمای بلند مروارید که دارای دو گلدسته‌ی بلند میباشد و در غرب آن دالانی به طرف درب شمالی میباشد و در پشت آن همچنبن شبستانی با پهنای کم میباشد.شبستان بزرگ مسجد دارای 5 درب اهنی و محراب زیبای سنگی در سمت شرق طاق مروارید میباشد در ضلع غربی (رو به خورشید) این مسجد درب ورودی حرم شاه چرغ شیراز میباشد.در این ضلع رواق‌های زیبای ده دهانه میباشد در انتهای آنها که در ضلع جنوبی است درب ورودی شبستانی میباشد در ضلع جنوبی مسجد عتیق (پشت به قبله) که در گذشته تخریب شده  و در سال 1348 مجدد بازسازی شده است شبستانی قدیمی با عرضی کم همچنین در این بخش یافت می شود که دارای محرابی زیبا با سقف مقرنس کاری شده و کاشی کاری های آبی زیبا است منبری کهن با ۱۳ پله نیز در کنار همین محراب میباشد دیوار ندبه نیز قسمت دیگری از مسجد است که در ضلع جنوبی آن قرار دارد که در بالای این دیوار علامت تک‌ سروی میباشد برخی معتقدند براق یا همان مرکب آسمانی پیامبر (ص)  در شب معراج از پای این دیوار حرک کرده است.

قسمت شرقی (پشت به خورشید) دارای طاق‌نمایی پهن و بلند میباشد که درون آن هشت طاق‌نمای کوچک دیگر نیز قرار گرفته است.همچنین در سمت چپ چهار طاق نمای کوچک می باشد که یکی از آنها خروجی مسجد است شبستان خرابه ای که در گذشته مرکز نماز و کانون فرهنگی مسجد بوده و راه پله پشت بام مسجد هم در این بخش میباشد در این ضلع ایوانی با دو رواق سه‌دهانه میباشد  و بالای این ایوان  کتیبه هایی با آیات قرآن وجود دارد مسجد جامع عتیق شیراز دارای صحنی دلگشا می باشد که باسنگ مرمر فرش شده و خدایخانه در میانه‌ی آن بر زیبایی صحن می افزاید در این صحن حوضی بزرگ و چندضلعی میباشد که که تاریخ ساخت آن مشخص نمیباشد که نمازگزاران از اب این حوض وضو می گیرند،همچنین در این مسجد تعمیرات زیادی انجام شده است اولین مرمت مربوط به دوره اتابکان در قرن ششم هجری است و  سلطان ابراهیم در زمان حکومت خود بخشی از مسجد عتیق را مرمت کرد و بخش دیگری از مرمت مسجد در دوره صفویه آغاز شد ناگفته نماند که در سال ۱۰۰۰ هجری شمسی در‌ب‌ها و کتیبه‌های واقع در ضلع شمالی مرمت شد بازسازی ضلع جنوبی در سال ۱۳۴۸  انجام شد و در سال 1315 اداره ی باستان شناسی با کمک مردم به بازسازی مسجد پرداخت.

ادرس مسجد عتیق شیراز

مسجد عتیق شیراز در ضلع شرقی شاهچراغ واقع شده است برای رسیدن به این مسجد می توانید از ماشین شخصی خود استفاده کنید یا از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو یا اتوبوس برای رسیدن به مسجد استفاده کنید.نزدیک ترین ایستگاه مترو به این مسجد ایستگاه زندیه میباشد که فقط چند کیلومتر بامسجد فاصله دارد پس از رسیدن به ایستگاه زندیه می توانید با تاکسی و اتوبوس به سمت شاهچراغ بروید یا بین بلوار زینبیه و چهارراه مشیر پیاده شوید و با اتوبوس خیابان لطفعلی خان زند به سمت مسجد بروید.

• شیراز،بیات،خ.حضرتی،خ. بین الحرمین