توسط : شیراز شهر علم و ادب از جمله شلوغ ترین مقاصد گردشگری در کشور می باشد.وجود عمارات و بنای مذهبی،تاریخی و باستانی زیاد مثل آرامگاه شاهچراغ شیراز،دروازه قرآن شیراز،حافظیه شیراز و… بر محبوبیت این شهر افزوده است
شیراز به شهر علم و مکتب شهره میباشد،حافظ از معروف‌ترین مدارس قدیمی استان فارس با اسم مدرسه خان می شناسیم.مدرسه خان شیراز در موقع حکومت صفوی و سلطنت شاه عباس صفوی ساخته شد و در زمانی از تاریخ،ملاصدرا،فیلسوف مشهور،در آنجا به تدریس پرداخت.
اکنون مدرسه خان از جاهای دیدنی شیراز به حساب می اید و به‌عنوان میراث ملی به ثبت شده است این مدرسه تحت نظر «آیت‌الله ملک حسینی»،به‌عنوان حوزه علمیه شیراز،تحت استفاده قرار دارد.
مدرسه خان شیراز کجاست؟
مدرسه خان شیراز از جاهای دیدنی شیراز است که در محله اسحاق بیگ،در خیابان لطفعلی خان زند شیراز،پس از سه راه احمدی و در طرف چپ میباشد برای دسترسی به این مکان می شود از ماشین شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده شود نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز،ایستگاه ولیعصر میباشد که تقریبا دو کیلومتر با آن زمان می برد برای استفاده از اتوبوس،می شود از خط پایانه ولیعصر استفاده شود،در یکی از ایستگاه‌های احمدی یا ولیعصر پیاده شوید و راه باقی‌مانده را پیاده طی بفرمایید اگر از ماشین شخصی استفاده می شود،باید از چهارراه زیر پل کابلی ولیعصر بروید این چهار راه خیابان‌های زینبیه را در دو سمت به خیابان‌های لطف علی خان زند شیراز و خیابان غدیر وصل می‌کند بعد از این چهارراه ۱۰۰ متر به پیش بروید تا به مدرسه مد نظر برسید همچنین از سمت دیگر می شود با رفتن از تقاطع غیر هم‌‌سطح نمازی و سه راه احمدی به مکان مورد نظر برسید بدانید که این خیابان به‌عنوان مسیرهای پررفت‌و‌آمد شیراز،معمولا شلوغ میباشد
تاریخچه مدرسه خان شیراز
ایده ساختن این مکان قدیمی از طرف الله وردیخان گرجی،والی وقت شیراز که از سپه‌سالاران شاه عباس نیز بود،مطرح شد و با عزم ایشان پروژه احداث آن شروع شد الله وردیخان که از اسرای گرجی بود،در موقع شاه طهماسب از گرجستان به ایران تبعید شد و به‌عنوان غلام به دربار صفوی راه پیدا کرد.
ایشان مسلمان شد و در موقع شاه عباس اول از طرف پادشاه به‌عنوان سپهسالاری سلطنت صفوی و نیز فرمانروایی فارس،دست پیدا کرد.ایشان از سال ۱۰۰۴ تا ۱۰۲۲ هجری قمری بر فارس حاکم بود و در این زمان اقدامات خوبی در رشد فرهنگ و تمدن ایران‌زمین انجام گرفت که می شود به ساختن ایجاد نهر عباسی در شیراز پل الله وردی خان در اصفهان (۳۳ پل)،ساخت بازار لار،و احداث چندین پل و کاروان‌سرا در مسیر اصفهان به شیراز اشاره کنیم
الله‌وردی‌خان،سرداری آزاده بود که با سرکوب اندیشه‌های نو و تبعید دانشمندان و متفکران آزاداندیش مخالف بود از همین رو،او ملاصدرا را برای تدریس در مدرسه خان به شیراز دعوت کرد ملاصدرا،یکی از فیلسوفان برجسته شیعه و بنیان‌گذار حکمت متعالیه در قرن یازدهم هجری قمری،در آن زمان در قم به سر می‌برد و دوران تبعید را سپری می‌کرد.
الله‌وردی‌خان در نامهای خطاب به ملاصدرا چنین نوشت:
«من امکان سفر به کهک را ندارم تا از محضر درس شما بهره‌مند شوم از این رو،در شیراز ساخت مدرسه‌ای را برای شما آغاز کرده‌ام به محض اتمام ساخت،شما را آگاه خواهم کرد تا به شیراز آمده و در این مدرسه به تدریس بپردازید.»
یکی از نکات جالب درباره ساخت مدرسه خان، تأمین کامل هزینه‌های احداث آن توسط شخص الله‌وردی‌خان بود. هنگامی که دریافت تکمیل این مجموعه علمی زمان زیادی می‌طلبد، تصمیم گرفت پس از ساخت بخش‌های ضروری و اصلی برای تدریس استاد و استفاده طلاب، از ملاصدرا دعوت کند تا به شیراز نقل مکان کند.
در آن دوران، برخی از مدارس اصفهان شرایط خاصی برای پذیرش طلاب داشتند که یکی از آن‌ها منع تدریس علوم معقوله بود. این در حالی است که مدرسه خان شیراز دقیقاً به دلیل تمرکز بر تدریس همین علوم، جایگاهی ویژه یافت و به دانشگاهی نوظهور و برجسته در زمان خود تبدیل شد. این مدرسه نه‌تنها مرکز علم‌آموزی بود، بلکه پیوندی میان دانش و دین ایجاد کرد و جایگاهی منحصربه‌فرد در عرصه علمی آن دوران به دست آورد.
در همین راستا،الله‌وردی‌خان اختیار کامل تدریس را به ملاصدرا واگذار کرد و از او خواست که در انتخاب علوم تدریسی، مطابق با نظر و تشخیص خود عمل کند. این آزادی عمل باعث شد ملاصدرا یکی از پربارترین دوران‌های علمی و فرهنگی خود را در مدرسه خان سپری کند، دورانی که تأثیر شگرفی بر رشد و تعالی دانش و فرهنگ جامعه بر جای گذاشت.
در حقیقت، این مدرسه به دانشگاهی پیشرو تبدیل شده بود که در آن علوم مختلفی ازجمله حکمت، فقه،ادب،نجوم، حساب،هندسه،زمین‌شناسی،جانورشناسی،گیاه‌شناسی و شیمی تدریس می‌شد.
متأسفانه،الله‌وردی‌خان هرگز شاهد تکمیل ساخت مدرسه‌ای که می‌توان آن را دانشگاهی تمام‌عیار در زمان خود دانست،نشد او پیش از اتمام این مجموعه علمی از دنیا رفت اما پسرش،امام‌قلی‌خان،راه پدر را ادامه داد و با تلاش‌های او، ساختمان مدرسه تکمیل شد و در سال ۱۰۲۴ هجری قمری به بهره‌برداری رسید.
در سال ۱۲۲۹ هجری قمری،زلزله‌ای شدید موجب تخریب “مدرسه خان شیراز” شد بااین‌حال،یکی از تاجران سرشناس شیراز،حاجی لطفعلی شیرازی،اقدام به مرمت و بازسازی آن کرد چند دهه بعد،در سال ۱۲۶۹ هجری قمری،طبقه دوم مدرسه در معرض تخریب قرار گرفت،اما در سال ۱۲۷۳ هجری قمری،حاجی میرزا علی‌اکبر قوام‌الملک شیرازی برای بازسازی و حفظ این بنای ارزشمند اقدام کرد.
این مدرسه در طول تاریخ بارها دچار آسیب و ویرانی شد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها در سال ۱۳۳۶ هجری قمری رخ داد. در آن زمان،این بنای ارزشمند علمی و فرهنگی به همت اداره باستان‌شناسی استان فارس مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
امروزه نیز تلاش‌ها برای حفظ و احیای این مدرسه تاریخی ادامه دارد. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،همراه با سازمان مسکن و شهرسازی استان فارس، همچنان به مرمت و بازسازی این اثر ارزشمند مشغول‌اند تا شکوه و اصالت آن برای نسل‌های آینده حفظ شود.
معماری مدرسه خان شیراز
مدرسه خان در شیراز با فضایی به زیربنای تقریبا ۷۷۰۰ متر مربع ساخته شده که. مساحت همه فضای مدرسه مترادف با پنج هزار متر مربع میباشد
در هنگام ساخت مدرسه، معماران در چهار سمت آن و در دو طبقه، ۱۰۰ حجره را برای اقامت و استفاده طلاب طراحی و احداث کردند. اما متأسفانه، امروزه تنها ۷۰ حجره از آن‌ها باقی مانده است. هر یک از این حجره‌ها در قسمت جلویی دارای ایوانی کوچک بوده و از بخش پشتی به یک راهرو متصل می‌شود.
ورودی مدرسه دارای هشتی‌ای هشت‌ضلعی با طرح مشبک آجری است که جلوه‌ای خاص به این بنا بخشیده است. سقف این هشتی با کاشی‌های معرق و نقوش اسلیمی تزئین شده و شباهت زیادی به کاشی‌کاری‌های مسجد نصیرالملک دارد. همچنین، سقف آن با طاق‌بندی آمودی و گنبدی زیبا ساخته شده که نشان‌دهنده هنر معماری اصیل ایرانی است.
در دو طرف هشتی، دو دالان کوچک ساخته شده که هر دو به صحن مدرسه منتهی می‌شوند.در انتهای این بخش، پلکانی تعبیه شده که به طبقه دوم و حجره مخصوص ملاصدرا راه دارد.
در اطراف دالان، کتیبه‌ای مزین به آیات قرآن با خط زیبای ثلث دیده می‌شود. در انتهای این کتیبه،عبارت «کمترنی خلاق ساعی عزالدین حسین شماعی ۱۰۲۴ ه.ق» به چشم می‌خورد که نام معمار بنا را معرفی می‌کند.
یکی از بخش‌های شاخص این مجموعه،تالار ملاصدرا است که در بالای هشتی ورودی قرار دارد. این تالار، محل تدریس ملاصدرا بوده و به همین دلیل به این نام شهرت یافته است. همچنین، در این تالار کتابخانه‌ای کوچک وجود دارد که گنجینه‌ای ارزشمند از دانش آن دوران محسوب می‌شود.
سردر مدرسه با طاقی ضربی پوشیده شده که با کاشی‌های رنگارنگ و نقوش زیبای گل و ترنج تزئین شده است.در قسمت زیرین سقف طاق، هنر کاشی‌کاری معرق به‌وضوح دیده می‌شود، جایی که استادان این هنر، سقف را با کاشی‌های رنگین و ظریف آراسته‌اند.
علاوه بر این، بخش‌هایی مانند بدنه، پیشانی، قسمت‌هایی از دیوارهای دو طرف و جرزها نیز با کاشی‌های رنگارنگ مزین شده‌اند.در این تزئینات،طرح‌هایی از گل و بوته‌های اسلیمی،درختان،پرندگان و خطوط هنرمندانه اسلیمی به چشم می‌خورد که بر زمینه‌های مختلف نقش بسته و میان ترنج‌ها با ظرافت و مهارت خاصی کار شده است.
در بخش بالای پیشانی سردر و در کمرکش زیر طاق، دو کتیبه مزین به آیات قرآن با خط ثلث و حروفی درشت تعبیه شده که جلوه‌ای زیبا و چشم‌نواز به این بنا بخشیده است.در کاشی‌کاری سردر مدرسه خان شیراز،می‌توان آیات قرآنی را مشاهده کرد که در آن‌ها،ابتدا و انتهای تمام حروف لام و الف به یکدیگر متصل شده‌اند و ترکیبی هماهنگ و پیوسته ایجاد کرده‌اند.
در دو سمت سردر مدرسه، طاق‌نماهای آجری قرار دارد که در گذشته،دو برج بلند در انتهای آن‌ها دیده می‌شد.امروزه،تنها بخش پایینی این برج‌ها باقی مانده است که همچنان می‌توان هنر معرق‌کاری را روی آن‌ها مشاهده کرد.
مدرسه خان دارای چهار طاق اصلی است:طاق غربی، طاق شرقی، طاق شمالی و طاق جنوبی که هرکدام با ارتفاع ۱۶ متر در چهار جهت بنا ساخته شده‌اند.پیشانی این طاق‌ها، همانند سایر بخش‌های بنا از جمله جرزها و حجره‌ها، با کاشی‌های رنگارنگ تزئین شده است.در میان این کاشی‌های معرق،ترنج‌هایی زیبا به چشم می‌خورند که درون آن‌ها،نامهای خداوند با خطی هنرمندانه حک شده است،جلوه‌ای روحانی و باشکوه به این بنا بخشیده‌اند.
از میان چهار طاقی که در مدرسه خان وجود دارد، طاق ضربی که در قسمت پشت هشتی قرار دارد،از باشکوه‌ترین و زیباترین طاق‌ها به شمار می‌آید.پیشانی و زیر طاق، همراه با جرزهای آن،با کاشی‌های هفت‌رنگ پوشیده شده و در میان آن‌ها مجالس و ترنج‌هایی قرار دارد که هرکدام بر زمینه‌های مختلف و با خطوط اسلیمی و نقوشی از گل‌ها،با هنری بی‌نظیر تزئین شده‌اند.
در بالای هر یک از پیشانی ایوان‌ها، کتیبه‌ای دیده می‌شود که آیاتی از قرآن به خط ثلث بر روی آن حک شده است.همچنین در لبه درونی زیر طاق،آیات قرآنی با خط ثلث زیبا و عالی،نظر هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.
در مرکز بدنه طاق،در جایی که با تصاویری از گل‌ها و نقوش پرندگان تزیین شده است،عبارت «قل الله تبارک و تعالی شأنه ان المتقین فی جنات و عیون، سنه ۱۲۴۹» دیده می‌شود که جلوه‌ای خاص و معنوی به این اثر بخشیده است.
در چهار سمت مدرسه،زیر سقف‌ها، بالای طاق‌ها و در مرکز جرزها،کتیبه‌هایی با خط ثلث و نسخ قرار دارد که متأسفانه بخش‌هایی از آن‌ها به مرور زمان از بین رفته است. یکی از ویژگی‌های برجسته در ساخت این مدرسه، وجود باغ‌هایی در طرفین آن است که برای سرگرمی و تفریح طلاب طراحی شده بود. با این حال، این باغ‌ها در حال حاضر جای خود را به خانه‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌ها داده‌اند.
مدرسه دارای حیاطی است که در مرکز آن حوضی هشت‌ضلعی قرار دارد. در اطراف این حوض، شش باغچه با درختان نخل و نارنج دیده می‌شود که زیبایی خاصی به محیط مدرسه بخشیده است.
در ایوان شرقی مدرسه، که پس از تخریب بازسازی شده است، یک درب ورودی و ده پنجره تعبیه شده که به سمت باغ‌های اطراف باز می‌شود و فضایی دلنشین و منحصربه‌فرد ایجاد می‌کند.
طاق جنوبی در پیشانی و داخل خود از تزئینات کاشی‌کاری برخوردار است و محرابی در آن تعبیه شده که فاقد تزئینات اضافی است.در کمرکش طاق،کتیبه‌ای به تاریخ ۱۲۷۸ هجری قمری حک شده که با خط نسخ نگارش یافته است.
ایوان شمالی مدرسه نیز در مرکز جبهه شمالی قرار دارد که در آن نیز کاشی‌کاری‌های هنرمندانه‌ای در بخش‌هایی همچون پیشانی و جرزها به چشم می‌خورد.
اعداد مقدس در مدرسه خان شیراز
یکی از ویژگی‌های جالب و منحصر به‌فرد مدرسه خان شیراز، استفاده از اعداد مقدس در ساخت آن است که توجه بسیاری از کارشناسان را جلب کرده است. در این بنا، پنج محل تدریس یا مَدرَس وجود دارد که به نیت عدد مقدس پنج‌تن (ع) ساخته شده‌اند. یکی از این محل‌های تدریس، به ملاصدرا اختصاص یافته است.
علاوه بر این، دو اتاق در کنار اتاق‌های درس خارج مدرسه وجود دارد که در مجموع عدد ۱۴ را تشکیل می‌دهند. کارشناسان بر این باورند که استفاده از این اعداد در طراحی و ساخت عمارت مدرسه، با برنامه‌ریزی و هدفی از پیش تعیین‌شده صورت گرفته است.
ساعات بازدید و بلیط مدرسه خان شیراز
ساعات بازدید از مدرسه خان شیراز به‌طور معمول از ساعت ۷:۰۰ تا ۱۳:۳۰ و از ۱۴:۳۰ تا ۱۸:۳۰ است. این مجموعه در روزهای خاصی از جمله اربعین، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) تعطیل میباشد.
در سال ۱۳۹۹،بهای بلیط بازدید از مدرسه خان شیراز سه هزار تومان بود.
